:تاریخ آخرین بروزرسانی مقاله دی ۲۰ام, ۱۴۰۲ در ۰۲:۱۴ ب٫ظ

سنسور ترموکوپل (Thermocouple Sensor)، یکی از انواع تجهیزات ابزار دقیق مشهور، پرکاربرد و کاملاً حرفه ای به منظور اندازه گیری یا سنجش  دما در پروسه های فرآیند صنعتی و غیر صنعتی است. ترموکوپل، زیر مجموعه حسگرهای دما محسوب می گردد و به عنوان یک تجهیز همه کاره قادر است از دمای 270- الی 2315+ درجه سانتیگراد را به راحتی و بدون مشکلی اندازه گیری کند. لازم بذکر است، این سِری از حسگرهای دما به نام های دیگری نظیر: گرماجفت، سنسور سنجش دما، دماسنج اندازه گیری دما، پروب دما، کاوشگر دما، جفت گرمایی یا جفت حرارتی شناخته می شوند. اساس کار ترموکوپل از 2 عدد سیم فلزی که جنس هر دو سیم فرق می کند یا به عبارتی ناهمنوع هستند، ساخته شده است. پایه هر 2 عدد سیم سنسور، از یک جهت به یکدیگر وصل (جوش) شده اند. این 2 سیمی که به هم متصل شده اند، یک اتصال ایجاد کرده و این محل اتصال، همان جایی است که می توان میزان دما را به راحتی اندازه گیری کرد. هنگامیکه دمای نقطه اندازه‌ گیری یا محل اتصال (Junction) تغییر می‌ کند، تفاوت دما بین دو رشته سیم فلزی، باعث تولید ولتاژ الکتریکی می‌ گردد که با استفاده از اصل تأثیر ترموالکتریک قابل اندازه‌ گیری است. به عبارتی سنسور، وقتی تغییرات دما را حس کند، ولتاژی ایجاد می گردد که این ولتاژ (Voltage) را می توانید با توجه به جداول مرجع، بررسی و محاسبه نمایید. (در این جا  ذکر این نکته ضروری است که جداول مرجع برای هر تایپ از سنسور ترموکوپل تفاوت دارد و بایستی برای اطلاعات بیشتر به این جداول مراجعه نمایید.)

نکته مهم:

تعریف لغوی ترموکوپل چیست: ترموکوپل یک دستگاه ترموالکتریک به منظور اندازه‌گیری دما است. این نوع از حسگرهای دما متشکل دو سیم فلزی غیر مشابه است که به یکدیگر متصل شده اند تا یک اتصال را تشکیل دهند. هنگامی که محل اتصال گرم یا سرد می گردد، ولتاژ کمی در مدار الکتریکی سنسور ایجاد می شود که می تواند به راحتی اندازه گیری شود و این با دما مطابقت دارد. همچنین انتهای آزاد سیم ها به وسیله یا دستگاهی (مانند ولت متر Voltmeter) متصل می گردد که قادر است اختلاف پتانسیل ایجاد شده در آن را اندازه گیری کند.

سنسور ترموکوپل چیست

سنسور ترموکوپل چیست

در ادامه این مطلب قصد داریم کلیه اطلاعات درباره حسگر دما ترموکوپل را از 0 تا 100 به شما عزیزان بگوییم. از شما سپاسگزاریم که تا انتهای مقاله با ما همراه هستید. در ادامه سرفصل های این مطلب آورده شده است. شما با کلیک بر هریک از سرفصل ها، می توانید به بخش موردنظر رفته و اطلاعات مربوط به آن بخش را مطالعه فرمایید.

سرفصل ها نمایش

اساس کار ترموکوپل چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

دماسنج ترموکوپل، یک مبدل ترموالکتریک است که به منظور اندازه گیری میزان دما استفاده می گردد. این تجهیز حرفه ای، یک مبدل فعال است که تغییرات دما (انرژی گرمایی) را مستقیماً به انرژی الکتریکی تبدیل می کند. اساس عملکرد جفت حرارتی، بر اساس الکترون های آزاد موجود در سیم داخلی آن ها بوده و بطور معمول در هر متر مکعب از یک فلز نمونه، 10 به توان 28 الکترون آزاد (28^10) وجود دارد. برای تعیین درجه حرارت ماده سوم، با اتصال آن به محل اتصال فلزات و اندازه گیری نیروی الکتروموتور تولید شده، مورد مصرف قرار گیرد.

ترکیبات زیادی از متریال به منظور تولید انواع سنسور ترموکوبل قابل قبول، مشاهده شده است که هر یک از آن ها کاربرد خاصی دارند و متناسب با مکانی که قرار است اندازه گیری شوند، استفاده می شوند. حسگر دما ترموکوپل به گونه ای ساخته شده است که با یک رابطه دمایی e.m.f/ مشخص شده در قالب مقادیر جدول بندی شده، قابلیت انطباق دارد. e.m.fs به طور معمول به 1 میلی ولت در برابر دما در فواصل 1 درجه سانتیگراد حل می شود و بالعکس. در سطح بین المللی، این جداول مرجع هستند. خرید این تجهیزات اندازه گیری دما، نیاز به بررسی دقیق دارد که نمی توان بدون مشورت و راهنمایی با کارشناسان خبره، این کار را به راحتی انجام داد.

یک دستگاه گالوانومتر (Galvanometers)، تمام جریان الکتریکی کوچک را اندازه گیری می کند. از این حسگرهای دما، به منظور اندازه گیری جریان صفر(Null Deflection) استفاده می گردند. برای یک سنسوری که قرار است برای اندازه گیری مطلق یا ثابت استفاده گردد، بایستی به یک دمای مشخص مانند یخ زدن، در انتهای دیگر کابل حسگر اشاره کرد. اتصال گرم، ولتاژ اندازه گیری است، در حالی که اتصال سرد، نقطه مرجع است که یک compensation chip اتصال سرد در آن قرار می گیرد. میزان دمای اتصال سرد (Cold Junction) ممکن است تفاوت داشته باشد، اما نقطه مرجع را می تواند ارائه کند. نقطه اتصال سرد را می توان با غوطه ور کردن آن در آب اثبات نموده تا میزان دمای ثابت حفظ گردد. هوای محیط می تواند بر دمای نقطه نیز مرجع تأثیر بگذارد. این را می توان به راحتی توسط یک دستگاه حرفه ای و مخصوص، کالیبره و تنظیم نمود، تا توسط یک دستگاه Compensation، اتصال مرجع، به راحتی و بدون هیچ گونه مشکلی انجام گردد.

در ادامه یک ویدیو بسیار مفید و کاربردی برای شما عزیزان آماده کرده ایم که در آن، جناب آقای مهندس سید محمد جواد موسوی جشنی (مدیر عامل محترم شرکت مانیاد صنعت رادین آژند)، درباره انواع سنسور ترموکوپل و RTD و نحوه عملکرد و کارکرد آن ها توضیحاتی خدمت شما بزرگواران ارائه می دهند. به شما عزیزان توصیه می کنیم که حتماً ویدیو زیر را مشاهده کنید.

سنسورهای دما ترموکوپل و RTD (کاوشگر دمای مقاومتی)، به طور گسترده ای در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند. قیمت مناسب و قابل اعتماد بودن، دو ویژگی بسیار مهم این تجهیزات ابزار دقیق محسوب می گردند. متأسفانه در بسیاری از موارد به دلیل پیچیدگی دیگر تجهیزات ابزار دقیق، ممکن است کارشناسان برق یا بازرگانی شرکت ها به سادگی انواع ترموکوپل را خریداری کنند! در بسیاری از موارد دیده شده است که بیان می شود Thermocouple چیزی ندارد! اما ما می خواهیم در ادامه متن به شما ثابت کنیم که تجهیزت یا وسایل سنجش حرارت، موارد زیادی دارند و از ساختار پیچیده و حائز اهمیتی برخوردار هستند.

ساخت انواع حسگرهای اندازه گیری دما به خصوص حسگر دما ترموکوپل (Thermocouple)، فرآیندی است که بسته به مشخصات و محیطی که قرار است مورد استفاده قرار بگیرند، می تواند آسان یا دشوار باشد.

اثر ترموکوپل چیست؟

در این بخش قصد داریم درباره اثر ترموکوپل (Thermocouple Effect)، صحبت کنیم.

اثر ترموکوپل چیست؟

اثر ترموکوپل چیست؟

اثر seebeck: اثر Seebeck توسط یک دانشمند مشهور آلمانی در سال 1821 میلادی، به نام توماس سیبک ابداع شد. این پدیده بیانگر اختلاف دما بین دو رسانا غیرهمنوع بوده و دلیل اصلی ایجاد اختلاف ولتاژ بین دو ماده است. اثر سیبک (Seebeck) از نام دانشمند آلمانی گرفته شده است. زمانی که گرما به یکی از دو رسانا ناهمنوع اِعمال می گردد، الکترون های گرم شده به سمت هادی یا نیمه هادی خنک کننده جریان می یابند. اگر جفت حرارتی از طریق یک مدار الکتریکی متصل شود، جریان مستقیم (DC) از آن مدار عبور می کند. در واقع توماس کشف کرده بود که جریان الکتریسیته در تجهیزات سنجش و اندازه گیری دما، در یک مدار بسته جریان دارند.

اثر Peltier: اثر Peltier، دقیقاً پدیده ای است که معکوس اثر Seebeck است. یعنی جریان الکتریکی که از محل اتصال دو ماده عبور می کند، گرما را در واحد زمان در محل اتصال ساطع یا جذب می کند تا اختلاف پتانسیل شیمیایی دو ماده را متعادل کند.

به عبارت دیگر، زمانی که جریان الکتریکی از یک سنسور ترموکوپل عبور می کند، بسته به جهت یا سوی جریان، گرما یا جذب می شود یا در محل اتصال آزاد می گردد، که به آن اثر Peltier گفته می شود. همچنین اگر سمت جریان در کاوشگر دما، معکوس شود، گرما در محل اتصال تکامل یا جذب یا تعویض می شود. ضریب Peltier در هر دمایی برای اتصال دو فلز، ضرب دمای مطلق و توان ترموالکتریک در آن دماست. ضریب Peltier با حرف p نشان داده می دهند.

اثر Thomson: بدین معنی است که پدیده تکامل یا جذب گرما همراه با طول یک رسانا در جریان عبوری از آن هنگامی که دو سر آن در دمای متفاوتی نگه داشته می‌شوند، به عنوان اثر تامسون شناخته می‌شود.

اثر Wick: این نوع اثر بین دو فلز غیر همنوع اتفاق می افتد. هنگامی که گرما به هر یک از سیم های فلزی می رسد، جریان الکترون ها از یک سیم فلزی داغ به یک سیم فلزی سرد تامین می گردد. بنابراین جریان مستقیم مدار را تحریک می کند.

درباره اصل عملکرد Thermocouple بیشتر بدانید:

Thermocouples and Pyroelectric Detectors

عوامل تأثیرگذار و مهم در قیمت نهایی ترموکوپل

اگر قصد دارید سنسور یا جفت حرارتی ای تهیه کنید که کار شما را به طور صحیح و با دقت انجام دهد، نیازمند این است که چند عامل زیر را در هنگام خرید در نظر بگیرید. این عوامل بسیار مهم اند:

  • برندی که قصد خرید آن را دارید، بسیار مهم است.
  • کیفیت و نوع متریال یا مواد اولیه ای در سنسور بسیار حائز اهمیت است.
  • استفاده از تجهیز ابزار دقیقی به نام ترمووِل (Thermowell) یا غلاف محافظ سنسور دما به منظور کاربرد در محیط اسیدی یا دارای فشار بالا، برای اینکه از سنسور دما در پروسه فرآیند محافظت کند
  • چه تیپ از سنسور دمایی برای من مناسب است و آن را باید تهیه کنم
  • آیا انواع سیم داخلی جفت گرمایی، توانایی تحمل دمای لازم برای کار من را دارند.
  • هد دار یا سیمی بودن دماسنج
  • قطر و طولی سنسوری که برای من مناسب است
  • سنسور با غلاف فلزی برای من مناسب است یا غلاف سرامیکی
  • دامنه یا محدوده اندازه گیری سنسور دما یا محدوده دمایی که توسط سنسور قابل پشتیبانی است. (Temperature Range)
  • میزان پایداری و ثبات دماسنج (Stability)
  • میزان دقت بابت اندازه گیری دما (Accuracy)
  • موارد کاربرد آن ها در محیط های مختلف و متناسب با میزان دماهای مختلف (Application )
  • ضمانت و خدمات پس از فروش
  • و بسیاری عوامل دیگر.

مشاوره درست و صحیح با کارشناسان خبره حوزه برق صنعتی در زمینه خرید جفت های حرارتی، جفت های گرمایی، کاوشگر دما، پروب دما (به خصوص Thermocouple)، به شما عزیزان کمک می کند تا صحیح ترین سنسور اندازه گیری دما را خریداری کنید. پس حتماً قبل از خرید پروب دما و تجهیزات جانبی، با کارشناسان حرفه ای و متخصص شرکت مانیاد صنعت رادین آژند تماس بگیرید. ما به شما کمک خواهیم که بهترین خرید را داشته و از محصول خود رضایت کامل و 100% داشته باشید. همچنین ذکر این نکته ضروریست که کیفیت و برند سنسوری که انتخاب می کنید، بسیار بسیار حائز اهمیت است. اگر خدای ناکرده اشتباهی در این مورد صورت بگیرد، دچار مشکلات زیادی در این زمینه خواهید شد. مانند همه انواع سنسورها، انتخاب بهترین نوع دماسنج ترموکوپل برای نیازهای خاص کاری که در ذهن دارید تا حد زیادی تحت تأثیر طیف متنوعی تایپ ها، محدوده دمایی مدنظر برای اندازه گیری، مواد و متریال، پیکربندی‌ها و هزینه‌ های مربوط به کاوشگر دما موجود در بازار ایران است.

مطالعه بیشتر: ترموکوپل صنعتی چیست

انواع سنسور ترموکوپل و بررسی تایپ های آن

انواع ترموکوپل

بله. جفت های حرارتی یا Thermocouple، انواع مختلفی دارند که هر کدام موارد کاربرد گوناگونی در صنعت دارند. هر یک از انواع جفت های حرارتی از هر لحاظ با هم متفاوت اند. از جنس متریال به کار رفته گرفته تا دوام و پایداری، مقاومت در برابر لرزش های ناگهانی، مقاومت در برابر انواع مواد شیمیایی، محدوده دمایی، انواع کاربرد و قیمت و بسیاری موارد دیگر با هم تفاوت دارند. ترموکوپل ها هر کدام از نظر دامنه دما، دوام، مقاومت در برابر لرزش، مقاومت در برابر مواد شیمیایی خطرناک و سازگاری با محیط، دارای مشخصات منحصر به فردی هستند و هر کدام برای مصارف گوناگونی در صنعت مورد به کار می روند.

در خرید سنسور یا پروب دما، بایستی به محیط موردنظر خود، محدوده دمایی، جنس متریال، تایپ، برند، قیمت و ضمانت و خدمات پس از فروش آن توجه ویژه ای داشته باشید. مشاوره گرفتن از افراد زبده در زمان خرید، می تواند شما را در انتخاب بهترین محصول کمک شایانی کند. ما در شرکت مانیاد صنعت رادین آژند، متخصصان و کارشناسان حرفه ای داریم که به شما در زمینه انتخاب و خرید انواع ترموکوپل ها، کمک می کنند.

انواه دماسنج تیپ های J ،K ،T و E به “Base Metal”، که متداول ترین سِری جفت های حرارتی هستند، معروفند. همچنین انواع R ،S و B به “Noble Metal” مشهور هستند که در مصارفی که نیاز به اندازه گیری دمای بالا است، مورد کاربرد قرار می گیرند. اما انواع ترموکوپل چیست و هریک چه مشخصاتی دارند؟

مطالعه بیشتر: انواع ترموکوپل چیست

تایپ K (نوع کا)

مرسوم ترین سنسور، ارزان، اندازه گیری قابل اعتماد و بسیار دقیق. سنسورهای K جزو پر مصرف ترین ترین و کاربردی ترین تجهیزات برقی به منظور اندازه گیری دما هستند. تایپ کا (K)T از لحاظ هزینه بسیار مقرون به صرفه بوده و دقت اندازه گیری آن نسبتاً خوب است. این تیپ از جفت های گرمایی را می توان با انواع سَری، به منظور اتصال در محل، مورد استفاده قرار داد. به عنوان مثال مدل های سری تایوانی (Bolt)، سَری انگلیسی یا پیچ M8 و طرح اسکوتی جزو دماسنج های حرارتی پرمصرف هستند.

تیپ J (نوع جِی)

یکی از انواع مرسوم، مهم و جزو تیپ های حرفه ای و کاربردی است، ولی عیب آن این است که محدوده دمایی کمتری را اندازه می گیرد. ایراد دیگر تیپ J این است که در دماهای بالا، طول عمر آن نسبت به دماسنج سِری K پایین تر است. ولی از طرفی هم بسیاری از کارشناسان حوزه برق صنعتی، این تایپ را جایگزینی برای تیپ کا (K) معرفی می کنند. دماسنج J از پایه مثبت سیم آهنی و پایه منفی آن، از سیم آلیاژ Constantan (مس نیکل) تشکیل شده است. تیپ J دارای محدوده دمایی محدودی از20- درجه سانتیگراد تا 1200 درجه سانتیگراد است. سنسور نباید در دماهای بالا و در محیط های اکسیدی قرار گیرد، زیرا آهن داخل سنسور، دچار تغییرات مولکولی شده و از بین می رود. حساسیت تیپ J حدود 50 میکروولت بر درجه سانتیگراد است. از لحاظ میزان هزینه و دقت اندازه گیری، J همانند تایپ K است.

نکته: چرا که در بسیاری موارد دیده شده است که دستگاه جانبی بصورت تک رنج و با ورودی تایپ J و یا K موجود است. این موضوع در انواع ترموستات، ترانسمیتر دما و همچنین کابل رابط جفت گرمایی دیده می شود. البته جای خوشحالی است که در سالیان اخیر این روند در حال اصلاح است. راه حل ارائه شده برای ترانسمیتر و ترموستات این است که تجهیزات بصورت ورودی مولتی رنج تولید و عرضه می گردند و کاربر می تواند با توجه به نیاز خود از آن بهره بگیرد. ویژگی بسیار خوب این روش بدین گونه است که در صورت نیاز بهره بردار، می توان تیپ سنسور دما را عوض کرد، اما نیازی به تغییر ترانسمیتر دما نیست و تنها کافی است که تنظیمات (Configuration) را تغییر داد. به این کار کالیبره کردن ترانسمیتر دما نیز گفته می شود.

تایپ T (نوع تی)

یک سنسور stable یا بسیار پایدار در دماهای پایین است. این تایپ را جزو بهترین کاوشگرهای اندازه گیری دما می نامند. پایه مثبت آن از سیم مسی و پایه منفی آن از سیم آلیاژ Constantan (Cu & Cu-Ni) ساخته شده است. در ترموکوپل T (تی)، آلیاژ مس، رسانایی حرارتی بسیار فوق العاده بالایی نسبت به دیگر آلیاژهای دیگر که به طور معمول در ساخت Thermocouple استفاده می شوند، دارد. در سنسور سِری T، سیم مسی، فقط پروب ها را لمس می کند. همانطور که می دانیم هر دو رسانا غیر مغناطیسی اند، هیچ نقطه کوری وجود ندارد که به دلیل آن تغییر فوری در ویژگی سنسور ایجاد نگردد. سنسور ترموکوپل تیپ T، دارای میزان حساسیت حدود 43 μV/°C است. دقت دماسنج سِری T، بالاست. میزان محدوده و دامنه دمایی تیپ T از 270- الی 400+ درجه سانتیگراد است. هم چنین این جفت گرمایی در مقابل خورندگی و زنگ زدگی بسیار مقاوم است.

تایپ E (نوع ای)

سنسور  E دارای سیگنال بسیاری قوی و دقت اندازه گیری بسیار خوبی است و خیلی از صنایع از این تایپ استفاده می کنند. محدوده دمایی آن نسبت به تایپ های K و J، پایین تر بود و از 270- الی 1000+ درجه سانتیگراد را اندازه گیری می کند. میزان EMF تولید شده در هردرجه به نسبت به دیگر استانداردها دارای میزان خروجی بالا (68μV/°C) است. در ترموکوپل E از آلیاژ پایه مثبت 90٪ نیکل، 10٪ Chromium و پایه منفی که تقریباً مس و نیکل است که معمولاً به عنوان Constantan شناخته می گردد، تشکیل شده است.

هادی پایه مثبت در این دستگاه سنجش حرارت از جنس کرومل و پایه منفی از جنس کنستانتان است. این نوع از جفت حرارتی برای کاربرد در محیط های اکسیدی و خلأ از نظر بازی و اسیدی توصیه نمی گردد و در دمای یکسان بین جفت های گرمایی موجود دارای بالاترین ولتاژ موثر است. بنابراین در فواصل انتقال طولانی بهتر است مورد مصرف قرار گیرد تا افت ولتاژ کمتر و در نتیجه خطای کمتری ایجاد نماید.

تایپ N (نوع اِن)

محدوده دقت و محدودیت تایپ N، مشابه تایپ K (کا) است. اما قیمت بالاتری دارد. در سنسور نوع N، پایه مثبت از جنس نیکل کروم سیلیکون (نیکروسیل) و هادی پایه منفی از جنس نیکل سیلیکون (نیسیل) است. از لحاظ ساختاری این تیپ، شبیه انواع K و E است. دماسنج تایپ N نسبت به این دو تایپ گران تر بوده و ضریب حساسیت آن کمتر است. اما به علت اینکه هر دو پایه آن، خاصیت آهنربایی ندارند (فاقد Fe هستند)، در محیط های اکسیدی مورد بهره گیری قرار گیرند. به علاوه در دماهای بالا این جفت حرارتی رفتار پایدارتری نسبت به انواع K و E از خود نشان می دهد.

تایپ S (نوع اِس)

یکی از گرانترین سنسورهای ترموکوپل محسوب می شود و در صنایع بزرگ به خصوص داروسازی ها خیلی کاربرد دارد. تایپ اِس، جزو دماسنج های گرانبها محسوب می گردد. کاوشگر دما نوع S را زمانی مورد مصرف قرار می دهند که قرار است که دماهای بسیار بالا (یعنی تا 1750 درجه سانتیگراد) را اندازه گیری نمایید. از لحاظ فنی، نوع S از آلیاژ یا متریال 10% رودیوم و 90% پلاتینیوم تشکیل شده است. خروجی EMF پروب دما S، با تایپ K تفاوت دارد. لازم به ذکر است که در یک دمای خاص، ولتاژهای مختلفی توسط K و S تولید می شوند. همچنین بایستی تغییرات پیچیده نرم افزاری و سخت افزاری باستی روی سنسورها انجام شود. بنابراین نباید تغییرات ناگهانی انجام دهید. S جزو انواع سرامیکی محسوب می گردد.

S بر اساس رفتار الکترون های آزاد فلزات نجیب پلاتین و رادیوم کار می کند. به همین دلیل بعضی مواقع از این جفت گرمایی با نام ترموکوپل پلاتین-رادیوم یاد می شود. البته این نام را می توانیم برای هر سه سِری S ، R و B بر گزینیم. اما بهتر است برای جلوگیری از اشتباهات رایج طبق استاندارد بین المللی این سنسورها را با حروف اختصاری نام ببریم.

تایپ R (نوع آر)

از لحاظ کارکرد دقیقاً شبیه سنسور تایپ S است. ولی به علت ثبات و دقت فوق العاده، در دماهای پایین مورد کاربرد قرار می گیرد. تیپ R مانند تیپ S و B، جزو سنسورهای گران قیمت و گرانبها محسوب می گردد. میزان محدوده دمایی نوع R از 50- الی 1768+ درجه سانتیگراد بوده و جنس غلاف به کار رفته در آن سرامیکی است. تیپ R از آلیاژ یا متریال 13% رودیوم و 87% پلاتینیوم تشکیل شده است.

اشتباه رایجی که در این زمینه رخ می دهد این است که کابل بیرونی ترموکوبل سِری S را بجای کابل R به کار می برند.

تایپ B (نوع بی)

دماسنج تایپ BT یکی دیگر از انواع سنسورهای سرامیکی (CERAMIC) است و دارای بالاترین محدوده ی دمایی میان کلیه تایپ ها را دارد و به اصطلاح، جزو سنسورهای دما بالا محسوب می گردد. یعنی محدوده دمای اندازه گیری این تیپ از 0 الی 1820 درجه سانتیگراد است. میزان خروجی EMF آن، حداقل حدود 21 درجه سانتیگراد است، بدین معنی که جبران اتصال سرد به راحتی انجام می پذیرد، زیرا ولتاژ جبران اساساً برای یک مرجع در دمای معمولی اتاق ثابت است. در دماسنج B از یک پایه مثبت 70% پلاتین، 30% رودیوم و پایه منفی 94% پلاتین و 6% رودیم تشکیل شده است.

تایپ P

یکی دیگر انواع خاص دماسنج های ترموکوپل، تیپ P است. در سِری P یا (Platinel 116) از سیم palladium-55%، platinum-31% و 14% gold (+) در مقابل سیم 65٪ gold و palladium-35% (-) تشکیل شده است. دماسنج های سِری مانند S, R و B جزو فلزات نجیب محسوب می گردد و جنس غلاف آن سرامیکی است. تایپ P، برای تقریب منحنی تیپ K در دماهای بالا ساخته شده است. سنسورهای Platinel را بدون کوچکتری مشکلی می توان در محیط های اکسیدی و خلا با محدوده دمایی تا 1260 درجه سانتی گراد (2300 درجه فارنهایت) استفاده کرد. هنگام استفاده از سِری یا تایپ P، برای اتصال دماسنج امدازه گیری دما سِری P به دستگاه باید از سیم تایپ KX استفاده گردد.

تایپ M (اِم)

در سنسور ترموکوپل تیپ M، از آلیاژ نیکل (Nickel) استفاده شده است. پایه مثبت نوع M از 18% (molybdenum) مولیبدن و پایه منفی آن از 0.8٪ (cobalt) کبالت است. دماسنج تیپ M تقریباً شبیه تایپ C بوده و در کوره ها به راحتی مورد استفاده قرار می گیرند. از سِری M می توان برای اندازه گیری دما تا 1400 درجه سانتیگراد، استفاده کرد.

تایپ C (سی)

در نوع C، از آلیاژ تنگستن-رنیوم استفاده شده و از آن می توانید برای دماهای بسیار بالا تا 4200 درجه فارنهایت (2315 درجه سانتیگراد) استفاده کرد. حداکثر محدوده دما تحت تأثیر قطر سیم های خالی، غلاف محافظ و تا حد کمی کانکتورهای متصل یا سیم های اکستنشن قرار می گیرد. Thermocouple نوع C یکی از خاص ترین و پیچیده ترین ترموکوپل ها است. یعنی می تواند دمای 2000 درجه به بالا را به راحتی Sense و اندازه گیری کند. در حال حاضر ساخت و تولید کاوشگر دما تیپ C، در انحصار کشورهای انگشت شماری در دنیاست.

نکته: انواع متنوع دماسنج های حرارتی (جفت حرارتی یا گرمایی) که شامل انواع صنعتی، عمومی و چند نقطه ای هستند. از میان گروه ها، سنسورهای صنعتی محبوبیت بسیاری بیشتری نسبت انواع دیگر دارند. تولیدکنندگان این نوع از دماسنج ها را در محدوده ای از “IS A – M” تولید می کنند. انواع چند منظوره برای اکثر مصارف مناسب هستند و همچنین هزینه های بسیار کمتری دارند. یکی از رایج ترین محصولات، سنسور چند منظوره K است. جفت های گرمایی یا حرارتی (چند نقطه ای) ، دقیق ترین شکل اندازه گیری دما را دارند. این تیپ از پراب دما، در جاهایی استفاده می شود که اندازه گیری دقیق دما و مدیریت آن بسیار حائر اهمیت است. این محصولات شامل انواع تیپ های E ، K ، J ، N و T هستند که از متریال گوناگون ساخته می شوند.

دماسنج ترموکوپل فلزی نسوز چیست؟

ترموکوپل فلزی نسوز، جزو محصولاتی هستند که توسط بسیاری از شرکت های سازنده مشهور در جهان، تولید می گردند. این Thermocouple ها از فلزاتی نظیر تنگستن و رنیم ساخته شده و بسیار گران هستند، ساخت آن ها بسیار زمانبر، هزینه بر و پیچیده بوده و بایستی به دقت مورد استفاده قرار گیرند. در ادامه به 3 تا از سنسور اندازه گیری دما فلزی نسوز اشاره می کنیم:

  1. نوع G (تنگستن/تنگستن 26% رنیوم)
  2. نوع D (تنگستن 3% رنیوم/ تنگستن 26% رنیوم)
  3. نوع C (تنگستن 5% رنیوم/ تنگستن 26% رنیوم)

(توجه: نام‌های ذکر شده برای سنسورهای نسوز، استاندارد هستند). سنسورهای نسوز دارای میزان دامنه دمایی 32-4200 درجه فارنهایت یا (0 الی 2315.556) هستند. سنسور فلزی نسوز، معمولاً در کوره های خلاء فراتر از قابلیت های دمایی پلاتین استفاده می شوند.

انواع ترموکوپل از لحاظ شکل ظاهری

دماسنج ترموکوپل از لحاظ ظاهری چه شکلی دارند؟ در ادامه آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم:

ترموکوپل سیمی

جفت گرمایی کابلی یا به عبارتی سنسور دما سیمی، یکی از پر مصرف ترین محصولات (پروب دما) محسوب می گردند. بهتر است از عبارت کابلی برای این نوع از تجهیزات الکترونیکی حرارتی یا گرمایی استفاده کنیم. سوال حائز اهمیت این است که کابل جفت گرمایی استفاده شده در آن از نوع افزاینده طول است یا جبران ساز؟

در بیشتر متون علمی مرجع تاکید شده است که می بایست از Thermocouple Extension Cables برای ساخت جفت حرارتی سیمی استفاده گردد. به عنوان مثال ما سه کابل برای دستگاه سنجش حرارت تایپ K داریم. کابل تایپ KX , KCA و WX . تکلیف WX که مشخص است، چرا که به دلیل دارا بودن درصد خلوص کمتر، حداکثر دمای ترموکوپل می بایست 800 درجه سانتیگراد باشد. همچنین برش (Cutting) های کابل برای سایز 1x2x0.50 میلی متر مربع بهتر است کمتر از 15 متر و حتی کم تر باشد.

ترموکوپل سیمی

ترموکوپل سیمی

کابل رابط KCA با روکش PVC در واقع یکی از پر کاربرد ترین کابل های رابط جفت گرمایی برای مسافت طولانی است. اما بهترین نوع کابل افزاینده طول دستگاه سنجش حرارت که می توان از آن به جای دو نوع قبلی هم استفاده کرد، نوع KX است. این نوع از تایپ های قبلی گران تر و به همین نسبت از درجه کیفی اعلی تری برخوردار بوده و درصد خلوص این نوع نزدیکترین آنالیز را نسبت به دو نوع قبلی دارد. تاکید می کنم استفاده از تایپ K که همواره با حرف اختصاری X نشان داده می شود، برای ساخت جفت حرارتی سیمی الزامیست. به طور معمول، این نوع از دماسنج ها طول عمر و کارایی فوق العاده ای دارند.

ترموکوپل سرامیکی

سنسور ترموکوپل سرامیکی در دسته سنسورهای دما بالا قرار می گیرد. غلاف محافظ سرامیکی از نوع C610 و C799 مطابق با استاندارد DIN آلمان ساخته می شود. در واقع می توان گفت که غلاف سرامیکی، نقطه طلاقی دماسنج اندازه گیری دما از نوع صنعتی، مبتنی بر فلز (Base Metal) و مبتنی بر فلزات نجیب (Noble Metal) است.

ترموکوپل سرامیکی

ترموکوپل سرامیکی

به زبان ساده تر ما می توانیم سیم داخلی ترموکوپل (جفت گرمایی) نوع K را که می خواهیم دما را مطابق استاندارد های بین المللی تا 1260 درجه سانتیگراد درون غلاف محافظ سرامیکی قرار دهیم. همچنین ما می توانیم برای ساخت جفت حرارتی نوع S ای که قصد داریم دمای بالا تا 1400 درجه سانتیگراد را اندازه گیری کند، از غلاف سرامیکی KER 610 استفاده کنیم. این غلاف سرامیکی ساختار شکننده ای دارد و می بایست از تماس سیال و برخورد اجسام با آن جلوگیری شود.

انواع جفت حرارتی از لحاظ ساختار

ساختار دماسنج Thermocouple به منظور اطمینان از صحت عملکرد و پایدار بودن، بایستی از الزامات زیر پیروی کند:

  1. دو الکترود گرم که باعث تشکیل Thermocouple می شوند، حتماً بایستی محکم باشند.
  2. برای جلوگیری از اتصال کوتاه (Short Circuit)، دو الکترو گرم (hot junction) بایستی نسبت به یکدیگر عایق باشند.
  3. اتصال بین سیم جبران ساز و سیم انتهای سنسور، بایستی راحت و قابل اعتماد باشد.
  4. غلاف محافظ بایستی بتواند الکترود های گرم را از آسیب های محیطی دور نگه دارد.

با این حال، استانداردها به ساخت یا عایق بودن خود کابل ها یا سایر معیارهای عملکردی توجه نمی کنند. با تنوعی که یافت می شود، باید از این نظر به استانداردهای خود تولیدکنندگان اعتماد کرد. در این مرحله، ارزش آن را دارد که هر یک را به نوبه خود بررسی کنیم، ارزش، خواص و گسترش کاربردی آن را ارزیابی کنیم. توجه داشته باشید که عنصر مثبت همیشه در ابتدا ذکر می شود. همچنین توجه داشته باشید که برای سنسورهای فلزی پایه (Base Metal)، حداکثر کارکرد دما، مشخص نیست.

ترموکوپل ها را می توان بر اساسی تماسی یا غیر تماسی بودن نیز مورد بررسی قرار دارد:

دماسنج های ترموکوپل تماسی

سنسورهای دمای تماسی یا سنسورهای تماسی حرارتی (Thermal Contact Sensors)، تجهیزاتی حرفه ای و کاربردی هستند که همانطور که از نام آن ها مشخص است برای اندازه‌ گیری و سنجش دما در نقاط تماس مستقیم با اجسام مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سنسورها از اصول فیزیکی مختلفی برای تشخیص تغییرات دما استفاده می‌کنند، اما بدون نیاز به تابش مستقیم نور یا امواج الکترومغناطیسی کار می‌کنند. ترموکوپل ها، کاوشگر دمای مقاومتی یا RTD ها، ترمیستورها جزو سنسورهای تماسی محسوب می شوند.

دماسنج های ترموکوپل غیر تماسی

سنسورهای دمای غیرتماسی (Non-contact Temperature Sensors)، تجهیزاتی حرفه ای و کاربردی هستند که برای اندازه‌گیری دما بدون نیاز به تماس مستقیم با جسم مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سنسورها بر اساس اصول فیزیکی مختلفی مانند تابش حرارتی، تغییر خواص ماده، امواج فراصوت و امواج امکان‌پذیر بدین منظور استفاده می‌ کنند. دماسنج های مادون قرمز برای تعیین دما از راه دور با اندازه‌گیری تابش حرارتی از یک جسم استفاده می کنند. یکی از نوع رایج سنسورهای دمای غیر تماسی، سنسورهای تابشی (Infrared Sensors) هستند. این سنسورها بر اساس تابش حرارتی اجسام کار می‌کنند. هر جسم با دمای بالا تابش حرارتی خود را در قالب امواج مادون قرمز (IR) منتشر می‌کند. سنسورهای تابشی این امواج را دریافت کرده و بر اساس شدت و طیف آن‌ها، دمای اجسام را تخمین می‌زنند. این سنسورها به طور گسترده‌ای در برنامه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که نیاز به اندازه‌گیری دما در فواصل بزرگ و یا در محیط‌هایی که تماس مستقیم ممکن نیست، وجود دارد. مثال‌هایی از کاربردهای سنسورهای تابشی شامل صنعت، پزشکی، آشپزخانه‌های صنعتی، کنترل دما در خودروها و سیستم‌های امنیتی هستند.

از ترموکوپل در چه جاهایی استفاده می شود؟

کاربردهای جفت های حرارتی

کاربردهای جفت های حرارتی

تقریباً هرجایی که نیاز باشد تا دما اندازه گیری گردد، ترموکوبل هم استفاده می شود. ولی این تجهیزات در مصارف صنعتی و علمی بیشترین کاربرد را داشته و مورد مصرف قرار می گیرند. چرا سنسور ترموکوپل به طور معمول برای اندازه گیری دما برای مصارف مختلف مورد مصرف واقع می شود؟ در ادامه به 4 دلیل اصلی اشاره می کنیم:

  1. چون قیمت آن ها  بسیار مناسب بوده و در سِری های مختلفی ارائه می گردد.
  2. اندازه گیری دما با آن ها با توجه به اصل کارکردشان، آسان است.
  3. طیف گسترده ای از رنج دمایی را در محیط های مختلف بدون کوچکترین مشکلی اندازه گیری می کنند.
  4. سرعت پاسخدهی فوق العاده به تغییرات دما. (اندازه گیری با سیم در معرض یا با یک غلاف محاف)

این تجهیزات اندازه گیری دما را می توانید در هر جایی مشاهده کنید. از اجاق گاز فر منزل خود گرفته تا کاربرد حرفه ای در صنایع بزرگ نظیر: صنایع تولید برق، معادن، داروسازی ها، سیمان، فولاد، صنایع شیمیایی، مس، نفت و گاز، پتروشیمی، شیشه سازی، صنایع تولید کاغذ، آشپزخانه صنعتی و بسیاری صنایع دیگر اگر بخواهیم هرکدام را نام ببریم، بایستی یک لیست طولانی تهیه کنیم.

Thermocouple Type Notes
تایپ K مرسوم ترین نوع سنسور در صنعت است و برای محیط های اکسیدی تمیز مورد استفاده قرار می گیرد.
تایپ J پرکاربردترین نوع در Reducing Atmosphere در محدوده دمایی 210- تا 1200+ درجه سانتیگراد است. ( پایه آهنی آن در دماهای بالا، در معرض اکسیداسیون قرار می گیرد)
تایپ T به دلیل مقاومت در برابر رطوبت، می توان از این نوع سنسور به منظور اندازه گیری دماهایی زیر صفر درجه سانتیگراد استفاده کرد. سازگاری سنسور در محیط های اکسیدی و Reducing Atmosphere، عالی است.
تایپ E بالاترین خروجی EMF در مقایسه با دیگر جفت های حرارتی را دارد. مقاومت آن در برابر خوردگی (به خصوص در دماهای پایین) عالی است. از سنسور E می توانید در محیط های اکسیدی ، خلأ و Reducing Atmosphere استفاده نمایید.
تایپ N مقاومت فوق العاده در برابر محیط های اکسیدی و حاوی گوگرد به نسبت به نوع K
تایپ R قابل استفاده در محیط های اکسیدی و محیط هایی که بخواهید دماهای بسیار بالا را اندازه گیری کنید. از آنجا که به طور سریع تحت تأثیر آلودگی قرار می گیرند، بنابراین در یک غلاف محافظ (سرامیکی) قرار می گیرند.
تایپ S قابل استفاده در دماهای بسیار بالا. همچنین با توجه به این که براحتی آلوده می شوند، باییستی در یک غلاف محافظ (سرامیکی) قرار بگیرند.
تایپ B در یک غلاف محافظ سرامیکی قرار می گیرند. از تایپ B می توانید برای دماهای بسیار بالا تا 1820+ درجه سانتیگراد به راحتی استفاده کنید.

کاربرد در صنعت فولاد

در صنایع فولاد، حسگرهای اندازه‌گیری دما ترموکوپل در فرآیندهای ذوب، کنترل دمای قطعات و تجهیزات فولادی، مانیتورینگ سیستم‌های خنک‌کننده و کنترل فرایندهای حرارتی استفاده می‌شوند. این اندازه‌گیری‌ها به منظور بهبود کیفیت و تولید محصولات فولادی و کنترل دما در فرآیندهای حرارتی انجام می‌ گردد.

کاربرد در صنعت پلاستیک

ساخت پلاستیک و دیگر فعالیت های مرتبط با آن، نیاز به فرایند کنترل دما دارد. از دماسنج های اندازه گیری دما در موارد مختلفی به منظور نظارت دما مورد استفاده قرار می گیرند. چه به منظور اندازه گیری دمای سطوح، قالب های تزریق و دایکست یا اندازه گیری دمای ذوب در نازل های تزریق. در 2 بخش می توان از سنسورهای دما در صنایع پلاستیک استفاده نمود که عبارتند از:

  1. اندازه گیری به منظور تعیین عملکرد انتقال حرارتی پلاستیک ها بر اساس سطع مقطع آنها. در این بخش وظیفه دماسنج اندازه گیری، مشخص کردن عدم تشابه نیروی اعمال شده برای جهت گیری و سرعت است.
  2. استفاده به منظور مهندسی و طراحی محصولات است. از سنسورهای دما به منظور محاسبه تغیرات دمای متریال گوناگون در میزان طول عمر محصول استفاده می گردد.

کاربرد در صنعت شیشه

دما در فرآیند شکل‌دهی شیشه نقش بسیار حائز اهمیتی دارد، زیرا شاخص ویسکوزیته (Viscosity) شیشه، کاملاً به یکنواختی حرارت بستگی داشته و هر تغییری در این عامل مهم، منجر به مشکلاتی در مراحل بعدی فرآیند شکل‌دهی شیشه می‌ گردد. مدیریت دمای خوب در صنعت تولید و ساخت شیشه ضروری است تا اطمینان حاصل گردد که فرآیند تولید محصول نهایی با استاندارد بالا و قابل اعتماد ادامه یابد. اندازه گیری و کنترل دما، باعث افزایش عمر نسوز در کنترل کیفیت و استحکام کلی محصولات شیشه ای می گردد. گسترده ترین استفاده از سنسورهای دما در صنعت شیشه را می توان به  جفت های حرارتی نوع B، S و R نام برد. استفاده از جفت های گرمایی می تواند در دماهای شدید و شرایط خورندگی بالای کوره های ساخت شیشه دوام بیاورد.

کاربرد ترموکوپل در صنایع فلزی

اندازه گیری دقیق دما برای کنترل و تجزیه و تحلیل دمای فلز مذاب، بسیار مهم است. این مورد باعث می شود که محصول نهایی با کیفیت و بدون نقص تولید گردد. اندازه گیری دمای فلز مذاب بدلیل دمای بالا و شرایط سختی که دارد، بسیار دشوار است. به همین دلیل سنسورهای تایپ K و N و همچنین ترموکوپل های نوع R، S و B انتخاب های اساسی به منظور اندازه گیری دما در صنایع فلزی هستند.

هنگامی از سنسورهای Base Metal استفاده می کنیم، قطر سیم ها معمولا 8 یا AWG 14 ( 3.62 یا 1.62 میلیمتر ) با عایق سرامیکی و همچنین غلاف های محافظ آن ها، سرامیکی یا فلزی هستند. قطر بزرگ سیم‌های دماسنج تیپ K یا N به کندی کم می شود تا قبل از اینکه دمای بالا باعث تخریب و ازبین رفتن سیم‌ها شود، زمان برای اندازه‌گیری‌ها فراهم گردد. سیم های های سنسورهای های پلاتینی معمولا در حد 20 تا 30 AWG ( 0.8 تا 0.2 میلیمتر ) هستند و برخلاف سیم های ترموکوپل تیپ K یا N که به دلایل اکسیداسیون و یا خوردگی خراب میشوند، در طولانی مدت نرم شده و در نهایت به علت grain growth از بین میروند.

کاربرد در صنایع سیمان

تولید و ساخت سیمان، بسیار مشکل است مانند دمای بالا، ریزش مستقیم مواد مذاب،انواع گازهای خورنده، محیط سایشی و … . همچنین خطر آتش سوزی و انفجارهای احتمالی ناشی از ذرات گرد و غبار نیز محتمل است. از آنجایی که مراحل تولید سیمان شامل محیط های به اصطلاح سخت و خشن است، مهم است که سنسورهای استفاده شده در این گونه صنایع، قادر به تحمل دماهای بسیار بالا باشند.

سنسورهای دمایی که قرار است در صنعت سیمان مورد استفاده قرار بگیرند، بایستی در مدل های خاصی طراحی و تولید گردند تابتوانند شرایط مختلف را در این گونه محیط ها تحمل کنند. انتخاب متریال غلاف محافظ و سبک ساخت دماسنج، بستگی به شرایط حرارتی، شیمیایی و مکانیکی در محیط موردنظر دارد.

کاربرد در صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی

صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، یکی از مهم ترین صنایع مادر در هر کشوری است. تولید نفت و گاز نیازمند یک کار بسیار سنگین بوده که توسط نیروهای انسانی و تجهیزات مخصوص انجام می گیرد. یعنی این مورد در شرایط بسیار سخت نظیر نیروها و ارتعاشات شدید و گازهای انفجاری انجام می گردد. صنعت نفت و گاز به منظور جلوگیری از رطوبت، گرمای بیش از حد، خوردگی و مصرف ناکارآمد سوخت، الزامات و مقررات مهم برای این فرآیند دارد. اندازه گیری و کنترل دما در فرآوری پتروشیمی، بسیار حائز اهمیت است. گازها و مایعات با سرعت و فشار بالا جریان داشته و بسیاری از آنها خاصیت خوردگی و فرسایش دارند. همچنین از آنجا که محیط های نفت و گاز به محیط های مستعد انفجار معروفند، از این رو بایستی تجهیزات آن ها به مجهز به گواهی EX و طبق استاندارد ATEX طراحی و ساخته شوند. بنابراین سنسورهایی دمای مورد استفاده در این گونه صنایع مهم، بایستی از نوع ضد انفجار باشند.

کاربرد در صنایع کاشی و سرامیک

در صنایع تولید سرامیک و کاشی، اندازه‌گیری دقیق دما در فرآیند جوشی به منظور اطمینان از اینکه محصول نهایی طبق استاندارد طراحی و ساخته شده است، بسیار مهم است. این استاندارد کیفیت، تنها با کنترل صحیح میزان دما، انجام پذیر است. دمای کوره ها هنگام پختن سرامیک بسیار بالاست و می تواند از بازه 1000 تا 1600 درجه سانتیگراد تغییر کند. می توان بدین منظور، از ترموکوپل های عایق فلزی یا معدنی استفاده کرد که با توجه به شرایط دمای پخت و میزان پایداری سنسور، انتخاب مناسبی برای این گونه صنایع است.

کاربرد برای صنعت داروسازی

کنترل دما، یک نیاز ضروری برای تولید دارو در صنعت داروسازی است. هر گونه افزایش یا کاهش دما می تواند بر کیفیت یا فرمولاسیون داروهای تولید شده تأثیر بگذارد. بنابراین، نیاز است از سنسورهای دما مخصوص در این گونه محیط ها استفاده گردد تا اندازه گیری دما به طور صحیح انجام گیرد.

کاربرد برای صنعت خودروسازی

در صنعت خودروسازی، جفت های گرمایی ترموکوپل به منظور اندازه‌گیری دمای موتور، سیستم خنک‌کننده، سیستم ترمز و سایر قطعات مهم استفاده می‌ گردند. این تجهیزات ابزار دقیق به منظور کنترل دمای موتور، جلوگیری از افزایش حرارت غیرمجاز و بهبود کارایی سیستم‌ها مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربرد در صنایع الکترونیک

سنسورهای Thermocouple در صنایع الکترونیک به منظور سنجش دما در قطعات الکترونیکی، مدارهای تراشه، سیستم‌های خنک‌کننده و دستگاه‌های الکترونیکی استفاده می گردند. این تجهیزات به منظور کنترل دمای قطعات حساس، جلوگیری از آسیب به سیستم‌ها و بهبود عملکرد الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع نقاط اتصال اندازه گیری

انواع اتصال ترموکوپل

انواع اتصال ترموکوپل

4 نوع اتصال مرسوم برای نقاط اندازه گیری سنسور ترموکوپل (Types of Thermocouple Measuring Junction) وجود دارند که عبارتند از:

  1. سنسوری که مستقیماً به نوک غلاف جوش داده شده است (Grounded Thermocouple Junction): در روش اتصال Grounded، متداول ترین روش اتصال جفت گرمایی محسوب می گردد. در این روش سنسور مستقیماً به دیواره یا نوک غلاف محافظ متصل می شود. از مزایای این روش اتصال می توان به سرعت پاسخدهی فوق العاده، محافظت سیم ها در برابر مواد شیمیایی و خرونده، افزایش طول عمر و کاربرد ترموکوپل، هزینه مناسب و برای محیط های که فشار بسیار بالا است، مناسب است. از معایب این روش اتصال می توان به ایجاد انبساط حرارتی (Thermal Expansion) اشاره کرد که بدین معنی است که جنس متریال غلاف با سنسور متفاوت بوده که سبب ایجاد تنش های فیزیکی و مکانیکی می شود. همچنین برخی اوقات تشخیص و علت یابی خطا به علت عایق بودن، سخت می شود. در مواردی هم Ground Loops، سبب تداخل در فرآیند اندازه گیری دما در جفت حرارتی می شود.
  2. سنسوری که از نوک غلاف فاصله دارد (Ungrounded Thermocouple Junction): یکی دیگر از روش های اتصال در کاوشگرهای دما است و همانطور که از نام آن مشخص است، سنسور از  غلاف و نوک آن، فاصله دارد. در این روش امکان ایجاد تداخل به وسیله نویزهای الکتریکی بسیار کم است. همچنین می توان به آسانی عیوب مختلف عایق منیزیم اکسید (MgO) را تشخیص داد. از معایب این روش اتصال می توان به زمان پاسخدهی بسیار طولانی تر و هزینه بالاتر نسبت به روش Grounded بیان کرد. نمی توان در محیطی با درصد مواد جام و فشار بالا استفاده کرد. زیرا محل اتصال بیرون از غلاف است. از این دماسنج های می توان به راحتی در محیط های غیر خورنده استفاده کرد.
  3. سنسوری که محل اتصال آن، خارج از غلاف است (Exposed Thermocouple Junction): در روش اتصال Exposed، محل اتصال اندازه گیری (Junction)، از غلاف محافظ بیرون آمده است. در این روش سرعت زمان پاسخدهی فوق العاده است (حتی بیشتر از نوع Ungrounded).
  4. سنسورهایی که به صورت (Double, Triple)، نسبت به یکدیگر و نوک غلاف ایزوله شده اند. (Isolated Thermocouple Junction): در این روش از یک سنسور دیگر در غلاف استفاده نمی گردد، بلکه از سنسورهای 2 عدد به بالا، بسته به نوع محصل در غلاف محافظ استفاده می شود. از مزایای این روش این است که نسبت به زمین عایق شده و در یک دوره زمانی حرارتی، عملکرد بسیار بهتری به انواع دیگر دارد.

استفاده از ترموول برای محافظت از سنسور ترموکوپل

استفاده از ترموول برای محافظت از سنسور ترموکوپل

استفاده از ترموول برای محافظت از سنسور ترموکوپل

در اصل می توان گفت که ترموول یک نوع دسته بندی ابزار دقیق محسوب می گردد که بر روی سنسور دما (ترموکوپل یا RTD) متصل می گردد که باعث نشود خورندگی به سنسور دما آسیب برساند. Thermowellها بیشتر در محیط های پالایشگاهی، کارخانه جات شیمیایی، صنایع فولاد و مس به منظور افزایش عمر سنسورها مورد مصرف قرار می گیرند. بسته به کاربرد می توان از انواع مختلفی از ترموول ها بهره برد که متناسب با شرایط کاری محیط باشد.
انواع ترموول حرفه ای عبارتند از:
  • Straight Thermowells (ترمول صاف)
  • Stepped Thermowells (ترموول پله ای)
  • Tapered Thermowells (ترموول مخروطی)
همچنین Thermowell ها براساس شیوه ی اتصال به ترموکوبل یا thermistor، دسته بندی می گردند. این اتصالات می تواند شامل موارد زیر باشد:
  • Socket Welded Connections
  • Flange Connections
  • Threaded Connections
  • O-Ring Connections
  • Weld-In Connections

عیب یابی ترموکوپل

عیب یابی سنسور Thermocouple

عیب یابی سنسور Thermocouple

سنسورها به دلیل تطبیق پذیری و سهولت در استفاده، جزو پرمصرف ترین تجهیزات برقی به منظور اندازه گیری دما در صنایع گوناگون هستند. با این حال، ممکن است در طی فرآیند اندازه گیری، استفاده مداوم در بازه های زمانی طولانی مدت و حتی اشتباه در نحوه استفاده، دچار مشکلات فراوانی شوند. در ادامه به چند دلیل اساسی در عیب یابی این تجهیزات برقی، خواهیم پرداخت:

1)اشتباه در انتخاب تایپ سنسور

یکی از دلایل خرابی سنسورها، اشتباه در انتخاب نوع یا تایپ سنسور است. این مورد دلایل مختلفی دارد که مرسوم ترین آن ها اشتباه بخش فنی شرکت ها یا مشاوره فنی اشتباه است. مثلاً اگر قرار باشد دمای 1700 درجه سانتیگراد را اندازه گیری کنید، بایستی حتمآً از سنسورهای بر پایه فلزات نجیب مانند تیپ S (اِس) استفاده کنید. ولی اگر تایپ K خریداری کردید و در پروسه فرآیند از آن استفاده کنید، نتیجه چیزی جز خرابی سنسور نیست. پس بایستی محدوده دمایی هر تایپ را بشناسید و آن را با محدوده دمایی محیط خود تطبیق دهید. سپس سنسور صحیح را سفارش دهید.

2) ایجاد مشکلات مربوطه در سیم جبران ساز

اگر به طور تصادفی سیم های پایه سنسور را برعکس بزنید، دمای اندازه گیری شده با اختلاف دمای دو سر سیم ها، درست نیست. مسئله کاملاً مشخص است، زیرا قرمز رنگ برای بارهای مثبت است، در حالی که سیم قرمز در کابل های ترموکوپل معمولاً حاوی سیگنال منفی است. این رنگ بندی استاندارد ANSI، برای Thermoocuple ها است. راه حل این است که دوباره اتصالات را بررسی و در صورت لزوم، سیم های ترموکوپل را عوض کنید.

3) تغییرات ذاتی در آلیاژ سنسور

از آنجایی که درصد آلیاژها در طول هر فرآیند تولید، کمی متفاوت است، برخی از خطاها در دقت ترموکوپل اجتناب ناپذیر بوده و ممکن است رخ بدهند. دماسنج های اندازه گیری دما استاندارد، تقریباً 1% دمای واقعی را در محل اتصال اندازه گیری می کنند که برای اکثر مصارف به اندازه کافی دقیق هستند. راه حل: سنسورهایی تهیه کنید که طول سیم شان کوتاه بوده و می تواند دقت را دو برابر افزایش دهد. این سیم ها در بالاترین تلرانس تولید شده تا از کمترین ناخالصی و بیشترین ثبات نسبت آلیاژ اطمینان حاصل گردد.

4) تغییرات دما در اطراف اتصال نقطه مرجع

از آنجایی که یک سنسور، اختلاف دما را اندازه گیری می کند، هر گونه نوسانات دما در اطراف محل اتصال مرجع (Cold Junction) که دمای شناخته شده دارد، منجر به خوانش اشتباه دما می شود. راه حل: حتماً اطمینان حاصل که هیچ منبع گرمایش یا سرمایشی در نزدیکی محل اتصال مرجع قرار نگرفته باشد. همچنین عایق ساده، می تواند اتصالات را در برابر دماهای شدید حفاظت کند.

5) سنسور دما در بیش از یک مکان متصل شده است

یک سنسور بایستی فقط در یک ناحیه به صورت grounded متصل گردد. اگر در بیش از یک ناحیه به صورت grounded متصل شود، می تواند منجر به “ground loop” شود و با جریانی که از طریق کاوشگر دما از یک ground به ground دیگر جریان می یابد، ایجاد کرد. محتمل است که این مورد باعث ایجاد میدان های الکترومغناطیسی و ایجاد نویز می گردد. در نهایت، این موارد باعث می شود که دقت اندازه گیری دچار مشکل شود.

راه حل: فرستنده (کلگی سنسور) یا کنترلر/ضبط کننده را به صورت Ground متصل کنید، اما نه هر دو را.

6) عمر جفت گرمایی

در حالی که جفت های گرمایی، تجهیزات اندازه گیری حرفه ای به منظور اندازه گیری دما هستند، اما با گذشت زمان ممکن است دچار مشکلات مختلفی گردند. راه حل: تعویض یا تعمیر دوره ای جفت گرمایی بر اساس تجربه کاربر است.

شما می توانید از ترموکوپل های صنعتی برند مانیاد صنعت رادین آژند به منظور اندازه گیری دمای محیط خود استفاده کنید.

تست ترموکوپل چیست؟

تست ترموکوپل (Thermocouple Test)

تست ترموکوپل (Thermocouple Test)

اگرچه ترموکوپل های صنعتی از لحاظ دقت اندازه گیری قابل اعتماد و پیادار هستند، اما ممکن است در طول مدت زمان کارکردشان، دچار مشکلات متعددی شوند. با اینکه سنسورهای دما، طیف گسترده ای دارند، ولی همه آن ها بر روی یک اصل اساسی تکیه دارند. بدین معنی که بر اساس دو سیم متصل ناهمنوع عمل می کنند که یک طرف از سیم ها reference و طرف دیگر hot wire است. نحوه تست و آزمایش کارایی سنسورهای دما، به راحتی و بدون هیچ مشکلی می توان به وسیله یک مولتی متر (multimeter) حرفه ای انجام داد. ولی در اینجا یک سوال بسیار مهم مطرح می گردد و آن این است که:

چگونه متوجه شوید که دماسنج خراب است؟

برای اینکه متوجه شوید سنسور به خوبی کار می کند یا خیر، دستگاه بایستی به طور کامل تست گردد. قبل از تعویض دستگاه، باید بررسی کنید که آیا واقعاً کار می کند یا خیر. برای این کار بایستی حتماً نیروی متخصص فنی شرکت در محل حاضر شود و موارد را به طور کامل بررسی کند. عمدتاً سه روش برای آزمایش Thermocouple با استفاده از مولتی متر وجود دارد که در ادامه توضیحات لازم داده شده است:

تست مقاومت

گیره های فلزی فنر دار (alligator clips) را به قطعات موجود در مولتی متر متصل کنید. گیره ها را در دو سر سنسور وصل کنید، جایی که یک سر آن به gas valve قرار می گیرد. حالا مولتی متر را روشن کنید و موارد را یادداشت کنید. اگر مولتی متر میزان اهم پایینی را نشان دهد، سنسور در وضعیت سالم قرار دارد. در غیر این صورت، زمانی که میزان 40 اهم یا بالاتر باشد، اصلاً وضعیت خوبی ندارد.

تست مدار باز

در این نوع تست، تجهیزات مورد استفاده گیره های فلزی فنر دار (alligator clips)، فندک و مولتی متر دیجیتال است. در اینجا به جای اندازه گیری مقاومت، ولتاژ محاسبه می گردد. حالا با گرمای سبک تر، یک سر ترموکوپل. هنگامی که مولتی متر ولتاژی در محدوده 25-30 میلی ولت نشان می دهد، به درستی کار می کند. در غیر این صورت، زمانی که ولتاژ نزدیک به 20 میلی ولت است، سنسور خراب است و بایستی تعویض شود.

تست مدار بسته

در اینجا تجهیزات مورد استفاده گیره های فلزی فنر دار (alligator clips)، آداپتور دماسنج و مولتی متر دیجیتال است. در اینجا آداپتور داخل gas valve قرار می گیرد و سپس دماسنج در یک سر آداپتور قرار می گیرد. حالا مولتی متر را روشن کنید. هنگامی که عدد در محدوده 12-15 میلی ولت باشد، دستگاه در شرایط خوبی قرار دارد. در غیر این صورت، زمانی که ولتاژ به زیر 12 میلی ولت رسید، یعنی دستگاه معیوب است.

بنابراین با استفاده از انواع موارد تست فوق می توان متوجه شد که آیا یک سنسور ترموکوپل به درستی کار می کند یا خیر.

چرا باید از سنسور ترموکوپل استفاده کنیم؟

اولاً به ذات کارکرد آن ها که کارشان اندازه گیری دماست. همانطور که می دانید، دما یکی کمیت فیزیکی خیلی مهم است. دوماً به علت هزینه پایین، محدوده گسترده دما، مقاومت بالا در شرایط ناپایدار و متریال فوق العاده به کار رفته در آن ها. دلیل سوم این است، برخلاف بسیاری از روش‌ های دیگر اندازه‌گیری دما، ترموکوپل‌ها به صورت خودکار هستند و نیازی به محرک خارجی ندارند. در ادامه به برخی مزایا و معایب این تجهیزات ابزار دقیق اندازه گیری دما اشاره می کنیم:

مزایای حسگر دما ترموکوپل

  1. ساخت آن ها بسیار آسان است.
  2. هزینه پایین ترین نسبت به دیگر سنسورهای دما دارند.
  3. کاملاً مقاوم و پایدار در برابر عوامل مکانیکی و شیمیایی در محیط های مختلف صنعتی هستند.
  4. دقت اندازه گیری بالا. چون سنسور در تماس مستقیم با جسم اندازه گیری شده است، تحت تأثیر محیط میانی قرار نمی گیرد.
  5. محدوده اندازه گیری بالا. جفت های حرارتی را می توان به طور مداوم از 200- درجه تا 2000+ درجه سانتگیراد اندازه گیری کرد و برخی از ترموکوپل های خاص می توانند تا میزان دمای بالاتری را با توجه به عناصر به کار رفته در آن (نظیر طلا، آهن، نیکل و کروم، تنگستن، رنیوم) اندازه گیری کنند.
  6. مقاومت عالی در برابر شوک.
  7. سرعت پاسخ دهی سریع.
  8. مقاومت بالا در برابر فشارهای مکانیکی.
  9. عمر بالا.

معایب حسگر دما ترموکوپل

  1. حسگرهای دما ترموکوپل به اندازه سنسورهای RTD در یک محدوده دمایی تنظیم شده خاص، دقت بالایی ندارند.
  2. ترموکوپل ها در طول زمان مستعد جابجایی هستند.
  3. ترموکوپل ها در صورتی که به صورت نامناسب عایق بندی شوند، در برابر خوردگی آسیب پذیرند.
  4. سیگنال های جفت های حرارتی کاملاً خطی نیستند.
  5. پایداری آن ها نست به حسگرهای مقاومتی RTD، پایین تر است.
  6. در صورت انجام کالیبراسیون مجدد، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند.
  7. نسبت به RFI/EMI حساس تر است
  8. ولتاژ خروجی TCها پایین است و نیاز به تقویت دارند
  9. ساسیت کمتری دارند
  10. از آنجایی که ولتاژ خروجی بسیار کم است،
  11. Thermocoupleها برای انجام عملیات به یک مرجع نیاز دارند

نکته مهم: پایداری سنسور برای اندازه گیری دقیق دما برای مدت زمان معین است. ویژگی های تکرارپذیری سنسور دما، نشانگر توانایی آن به منظور حفظ رفتار فیزیکی یکسان برای هر دمایی است، حتی اگر از آن استفاده شده و در معرض دماهای مختلف قرار گرفته باشد. به عبارت دیگر، توانایی حفظ پایداری خود حتی پس از چرخه های گرمایش و سرمایش زیاد است.

علت ضروری بودن کالیبراسیون جفت حرارتی Thermocouple چیست؟

کالیبراسیون ترموکوپل

کالیبراسیون ترموکوپل

نوک انواع سیم های فلزی، با بخش حساس به دما دماسنج Thermocouple در تماس بوده و با سیم رسانا به دستگاه متصل می گردد تا نیروی ترموالکتروموتور ایجاد شده را به طور کامل تشخیص دهد. با تکرار چندین بار اندازه گیری قسمت حساس به دما، نوک (تماس) سیم فلزی خراب و ناهموار می شود. اصولاً سیم فلزی بخش حساس به دما از ماده ای ساخته شده که حتی در دماهای بالا نیز به راحتی خراب نشود، اما با تکرار تغییرات حرارتی در دماهای بالا و دمای اتاق، عیوب شبکه فلزی به تدریج جابجا و ساختار کریستالی آن تغییر می کند. اگر قسمت تماس سیم فلزی یا ساختار کریستالی داخل فلز تغییر کند، مقدار نیروی ترموالکتروموتور تغییر خواهد کرد. هادی متصل شده بین سنسور دما نیز پس از سال ها استفاده ممکن است خراب شده و مقدار ولتاژ شناسایی شده تغییر کند. اگر مقاومت الکتریکی رسانایی که نیروی ترموالکتروموتور را به ولت متر داخل آشکارساز منتقل می کند، افزایش یابد، یک مقدار اندازه گیری شده پایین حتی در همان دما نمایش داده می شود. علاوه بر این، ولت متر تعبیه شده در آشکارساز نیز به مرور زمان خراب می شود. باید به طور منظم کالیبره شود زیرا در طول زمان پس از چندین سال استفاده خراب می شود.

اگر مدت زمان بسیار زیاد از سنسور ترموکوپل صنعتی یا جفت حرارتی استفاده کنید، ممکن است که بخش حساس به دما و ولت متر هادی / آشکارساز به مرور زمان خراب و به تدریج شاهد خطا در نمایش و قرائت دما شوید. این مورد در کوتاه مدت مشکلی ایجاد نمی کند. بنابراین نیازی به نگرانی نیست. با این حال، اگر به اندازه گیری دمای یک جسم داغ در مدت زمان طولانی ادامه دهید، گرمای بخش حساس به دما به بخش هادی جریان می یابد. نیروی حرارتی (اثر سیبک) پدیده ای است که در آن ولتاژ به دلیل اختلاف دما ایجاد می شود. اگر گرما به قسمت سیم رسانا منتقل شود، اختلاف دما (شیب دما) قسمت کوپلینگ قسمت حساس به دما کوچک و مقدار نیروی ترموالکتروحرکه کوچک و کوچک تر می شود. از آنجایی که آشکارساز نیروی حرارتی (ولتاژ) را برای محاسبه دما اندازه گیری می کند، دما کمتر از آنچه که هست نمایش داده می شود. اگر می‌خواهید دما را چندین بار پشت سر هم اندازه‌گیری کنید، یا اگر می‌خواهید دما را برای مدت طولانی اندازه‌گیری کنید، باید مرتب فرآیند کالیبراسیون را انجام دهید.

 

متریال انواع غلاف های محافظ ترموکوپل

در این بخش قصد داریم درباره انواع غلاف های محافظ ترموکوپل (Thermocouple Protection Tubes) یا جفت های حرارتی صحبت کنیم.

غلاف محافظ Thermocouple

غلاف محافظ Thermocouple

غلاف محافظ از جنس آلومینیوم

  • حداکثر دمای قابل تحمل: 315 درجه سانتیگراد
  • از آلومینیوم در مصارف خاص که نیاز به رسانایی گرمایی خوب است استفاده می کنیم.

غلاف محافظ از جنس Inconel 600

  • حداکثر دمای قابل تحمل: 1175 درجه سانتیگراد
  • این نوع جنس غلاف کاوشگر دما، جز پرکاربردترین و پراستفاده ترین غلاف ها برای سنسورهای دما هستند. از مشخصات بارز این نوع غلاف ها می توان به مقاومت بسیار بالای آن ها در دماهای بالا، خوردگی و اکسیداسیون اشاره کرد. از این نوع غلاف ها در محیط های حاوی نیتروژن، می توان بدون هیچ گونه مشکلی استفاده شود.
  • از غلاف Inconel 600 نباید در محیط های گوگردی استفاده کرد.

غلاف محافظ از جنس Inconel 601

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1175 درجه سانتیگراد ( به طور دائم کار) / 1260 درجه سانتیگراد ( به طور متناوب )
  • این متریال شباهت بسیار زیادی به متریال اینکونل 600 دارد. شما می توانید با اضافه کردن متریال آلومینوم به آن، به یک مقاومت عالی در برابر اکسیداسیون برسید. از این نوع غلاف به منظور مقاومت در برابر خوردگی استفاده می گردد.
  • غلاف های Inconel 601، در محیط های ( Carburizing ) عملکرد فوق العاده و از استحکام بسیار بالایی برخوردار هستند.
  • از Inconel 601 به هیچ عنوان نباید در کوره های خلا استفاده کرد.
  • اگر در طولانی مدت در بازه دمایی 540 تا 760 درجه سانتیگراد قرار بگیرند، مستعد حملات بین دانه ای ( intergranular attack ) است.

غلاف اینکونل Inconel 800

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1095 درجه سانتیگراد
  • به طور گسترده از متریال Inconel 800، هم برای سنسورهای دما و هم به عنوان غلاف heater استفاده می گردد. در محیط های حاوی گوگرد cyanide salts و fused neutral salts از آلیاژ 600 بهتر است.
  • در بعضی از کاربرد ها، اگر در بازه دمایی 540 تا 760 درجه سانتیگراد قرار بگیرد، مستعداد حمله های بین دانه ( intergranular attack ) است.

غلاف محافظ کربن استیل

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 538 درجه سانتیگراد (در محیط های غیر اکسیدی)
  • از موارد مصرف آن میتوان به: دیگ های گالوانیزه، دیگ های که پوشش قلعی دارند، molten babbitt metal . همچنین در پالایشگاه ها به عنوان مثال در واحد dewaxing مورد مصرف قرار می گیرد.

غلاف Alloy 20

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 980 درجه سانتیگراد
  • غلاف Alloy 20 به طور خاص برای مقاومت در برابر سولفوریک اسید ساخته شده است.

غلاف محافظ از جنس مس (Copper Protection Tube)

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل در دماهای اکسید کننده: 205 درجه سانتیگراد
  • غلاف مسی، رسانایی حرارتی بسیار خوبی دارد و در مصارف ویژه برای تحقیقات علمی و همچنین در دماهای پایین مورد استفاده قرار می گیرد.

غلاف Hastelloy B

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل در دماهای اکسید کننده: 540 تا 1204 درجه سانتیگراد در محیط های خلأ و Atmosphere Reducing
  • این آلیاژ، مقاومت بسیار خوبی در برابر هیدروکلریک اسید، هیدروژن کلرید، سولفوریک و فسفریک در همه دماها دارد.

غلاف Hastelloy C-276

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1095 درجه سانتیگراد
  • از این آلیاژ به طور گسترده در کاربرد های شیمیایی استفاده می گردد. همچنین مقاومت بسیار عالی ای در برابر خوردگی بخصوص محیط های حاوی کلر دارد.
  • همچنن در برابر کلرید آهن و مس، حلال ها، کلر، اسیدهای فرمیک، آب نمک و گاز کلری مقاوم است.

غلاف Hastelloy X

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1205 درجه سانتیگراد
  • از این نوع غلاف های محافظ در صنعت هوا و فضا استفاده می شود. غلاف Hastelloy X، در برابر برابر اکسید شدن و شرایط reducing neutral atmospheric مقاومت فوق العاده ای دارد.

غلاف Molybdenum

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 400 درجه سانتیگراد
  • نقطه ذوب غلاف: 2610 درجه سانتیگراد
  • این نوع از آلیاژ نسوز، شکننده و غیر قابل خم شدن است.
  • تنها در محیط های خلأ و reducing neutral atmospheric استفاده می شود. غلاف Molybdenum، اغلب با عایق BeO و tungsten rhenium استفاده می گردد.

غلاف مونل 400

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 540 درجه سانتیگراد در شرایط اکسید کننده
  • الیاژ نیکل- مس دارای مقاومت عالی در برابر خوردگی، آب دریا، هیدروفلوریک اسید، سولفوریک اسید، هیدروکلریک اسید و مواد قلیایی دارد.

غلاف Tantalum

  • حداکثر میزان دما در هوای آزاد: 480 درجه سانتیگراد
  • نقطه ذوب غلاف: 2995 درجه سانتیگراد
  • از مشخصات آلیاژ Tantalum میتوان به نسوز بودن و انعطاف پذیری زیاد اشاره کرد.
  • اغلب با عایق BeO و tungsten rhenium استفاده می گردد.
  • از این آلیاژ به هیچ عنوان نباید در محیط های حاوی نیتروژن با میزان دمای بالای 370 درجه سانتیگراد استفاده کنید.

غلاف نوع Titanium

  • نقطه ذوب غلاف : 1725 درجه سانتیگراد
  • مقاومت فوق العاده در محدوده دمایی (150 الی 470 درجه سانتیگراد)
  • از مشخصات آلیاژ می توان به وزن کم، مقاومت بالا در برابر اسید اکسید کننده مانند نیتریک یا کرومیک، محلول های کلرید معدنی، آب دریا، آب نمک، ترکیبات آلی کلردار و گاز کلر مرطوب اشاره کرد.

Stainless Steel 304

  • حداکثر میزان دما در هوای آزاد: 900 درجه سانتیگراد
  • Stainless Steel 304، جزو پرکاربردترین متریال به منظور استفاده در دماهای پایین است. این غلاف را به وفور می توانید در صنایع غذایی، شیمیایی و بسیاری از صنایع دیگر که نیاز به مقاومت در برابر خوردگی دارند، استفاده کنید.
  • این غلاف نسبت به سایر غلاف های دیگر، قیمت پایین تری دارد.
  • در معرض محیط های حاوی carbide precipitation در محدوده دمایی 480 تا 870 درجه سانتیگراد است.

غلاف نوع Stainless Steel 304L

  • حداکثر میزان دما قابل تحمل: 900 درجه سانتیگراد
  • این نوع متریال از غلاف ها در مقایسه با Stainless Steel 304، درصد متریال کربن بسیار کمتری دارد. میزان کربن کمتر باعث می شود که در محدوده دمایی 480 تا 870 درجه سانتیگراد جوش داده شود و هیچ گونه آسیبی به مقاومت غلاف در برابر خوردگی ایجاد نگردد.

Stainless Steel 310

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1150 درجه سانتیگراد
  • این آلیاژ از غلاف، مقاومت فوق العاده ای در برابر محیط های مکانیکی و خوردگی مانند متریال استنلس استیل 304 دارد، ولی ویژگی های برتر دیگری دارد. این آلیاژ، مقاومت حرارتی بسیار بالایی دارد.
  • Stainless Steel 310، شامل 25% کروم و 20% نیکل است.

Stainless Steel 316

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 900 درجه سانتیگراد
  • غلاف Stainless Steel 316، مقاومت فوق العاده ای را در برابر خوردگی در بین انواع دیگر Protection Tubeها دارد. از متریال 316 برای صنایع غذایی و شیمیایی به طور گسترده استفاده می شود.
  • این سِری از غلاف ها، در برابر محیط های carbide precipitation، در محدوده دمایی 482 تا 870 درجه سانتیگراد مورد مصرف قرار می گیرند.

Stainless Steel 321

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 870 درجه سانتیگراد
  • این آلیاژ در محیط های حاوی کربن، در دامنه دمایی 480 تا 870 درجه سانتیگراد مورد استفاده قرار می گیرد.
  • از غلاف 321، به منظور اندازه گیری صحیح دما در صنایع هوافضا و صنایع شیمیایی مورد مصرف قرار می گیرد.

Stainless Steel 446

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1150 درجه سانتیگراد
  • آلیاژ Stainless Steel 4465، مقاومت خوبی در محیط های گوگردی در دماهای بالا دارد. همچنین در برابر خوردگی، سولفوریک اسید، نیتریک اسید و اکثر مواد قلیایی مقاوم است.
  • مقدار 27% کروم به آلیاژ، بالاترین مقاومت حرارتی را در بین دیگر آلیاژ های فولاد ضد زنگ می دهد.

غلاف محافظ از نوع Alumina

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1750 درجه سانتیگراد
  • از متریال Alumina به عنوان اکسید آلومینیوم یا AL2O3 هم یاد می شود.
  • در تایپ های S و R و B از متریال Alumina استفاده می گردد. به این دلیل که میزان تحمل دمای آن ها فوق العاده بالاست و قدرند میزان دما را به طور صحیح اندازه گیری کرد.
  • متریال Alumina، مقاومت فوق العاده ای در برابر عوامل مکانیکی و شیمیایی داشته و حتماً بایستی از شوک های حرارتی به طور کامل پرهیز گردد.
  • این نوع غلاف ها که به عنوان غلاف سرامیکی (CERAMIC PROTECTION TUBE) معروفند، می توانند در بسیاری از صنایع بزرگ و کوچک نظیر صنایع آهن، مس، فولاد به منظور اندازه گیری دمای کورهای حرارتی، برقی و آزمایشگاهی مورد مصرف قرار گیرند.

متریال C 610

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1400 درجه سانتیگراد
  • غلاف سرامیکی پیتوگراس ( PYTHAGORAS to C 610 ) محتوی % 60 اکسید آلومینیوم (آلومینا) است. از غلاف C 610 عموماً برای ترموکوپل های تایپ S استفاده می گردند.
  • مقاومت و پایداری عالی در دماهای بسیار بالا، مقاومت شیمیایی فوث العاده، استحکام و پایداری بالا در برابر شوک حرارتی و انبساط حرارتی فوق العاده کم.

متریال C 799

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1700 درجه سانتیگراد
  • غلاف سرامیکی السینت ( ALSINT to C 799) دارای % 99.7 اکسید آلومینیوم (الومینا) بوده و از آن می توان برای سنسورهای تیپ R، S و B در کوره های دما بالا استفاده کرد.
  • مقاومت مکانیکی، الکتریکی، شیمیایی فوق العاده در دماهای بالا.

غلاف Silicon Carbide

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1500 درجه سانتیگراد
  • کاملاً قابل استفاده در برابر محیط های سخت و خشن. مقاومت مکانیکی و شیمیایی عالی و همچنین شوک حرارتی
  • در اینجا ذکر این نکته ضروری است که این نوع غلاف، مناسب استفاده در محیط های اکسیدی نیست.

غلاف Mullite

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1600 درجه سانتیگراد
  • این متریال، ترکیبی از اکسید الومنیوم (Al2O3) و اکسید سیلیکون (SiO2) است.
  • عایق سرامیکی Mullite، یکی دیگر از متریالی است که به عنوان غلاف محافظ برای سنسورهای فلزات نجیب ( S,RوB ) مورد استفاده قرار می گیرند.
  • مقاومت بالا در محیط های حاوی گوگرد و کربن.

غلاف محافظ از نوع Nicrobell

  • حداکثر میزان دمای قابل تحمل: 1300 درجه سانتیگراد
  • Nicrobell یک آلیاژ نیکل کروم با 1.4٪ سیلیکون است که مقاومت و استحکام بالایی در برابر اکسیداسیون در دماهای بالا دارد.
  • پایداری بالا در محیط های خلا و اکسیدی و همچنین مقاومت خوب در برابر خوردگی نسبت به متریال استیل ضد زنگ
  • از این نوع علاف محافظ می توان در محیط های گوگردی در reduced temperatures ها استفاده کرد.

محدودیت های ترموکوپل چیست؟

محدودیت های ترموکوپل

محدودیت های ترموکوپل

همانطور که مزایای استفاده از سنسورهای ترموکوپل بسیار زیاد است و تا اینجای مقاله از مصارف فوق العاده این نوع از کاوشگرهای حرفه ای و کاربردی دما صحبت کردیم، بایستی در مورد محدودیت های آن ها هم نیز با شما بزرگواران صحبت کنیم. در اینجا ذکر این نکته صروریست که مزایا و معایب Thermocouple ها، به موقعیت و شرایطی که مورد استفاده قرار می گیرند، بستگی دارد و از این رو مهم است که ابتدا محدودیت های آنها را درک کنید. میزان خروجی آن ها بسیار پایین است، معمولاً فقط حدود 0.001 ولت در دمای اتاق است که با افزایش میزان دما، بالاتر می رود. هر نوع از دماسنج ها، معادله خاص خود را برای تبدیل میزان ولتاژ به دما دارد. این رابطه، یک خطی مستقیم نیست، بنابراین این معادلات تا حدودی پیچیده بوده و اصطلاحات بسیار زیادی دارند. با این حال، ترموکوبل ها در بهترین حالت به دقت حدود 1 درجه سانتیگراد یا حدود 2 فارنهایت محدود می شوند.

از آنجایی که جفت گرمایی به اتصال دو عدد فلز غیر مشابه نیاز دارند، در معرض خوردگی هستند که این مورد می تواند بر فرآیند کالیبراسیون و دقت اندازه گیری آنها تأثیر بگذارد. در محیط های سخت و خشن، محل اتصال سنسور معمولاً در یک غلاف فلزی و سرامیکی محافظت می شود که از آسیب رطوبت یا مواد شیمیایی به سیم ها جلوگیری کند. با این وجود، مراقبت و نگهداری از آن ها به منظور کارکرد طولانی مدت و همچنین افزایش طول عمر سنسورها، امری بسیار حائز اهمیت است.

میزان طول عمر یک سنسور یا جفت حرارتی، بر اساس مکانی است که مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین، طول عمر آن ها را نمی توان به طور خاص پیش بینی و عددی برای ان در دظر گرفت. مسلماً اگر به درستی از آن نگه داری شوند، طول عمر این تجهیزات ابزار دقیق بیشتر است و بالعکس. به همین علت، عملکرد خروجی کاهش و سیگنال ها بازده بسیار ضعیفی خواهند داشت. شرکت مانیاد صنعت رادین آژند به شما عزیزان توصیه می کند که هر 2-3 سال یکبار، ترموکوپل های خود را تعویض کنید.

مشکلات سنجش دما با حسگر دما ترموکوپل

تبدیل ولتاژ تولید شده توسط دماسنج ترموکوپل برای اندازه گیری دقیق دما زیاد آسان نیست. چون سیگنال ولتاژ کوچک است، رابطه دما و ولتاژ غیر خطی و جبران اتصال مرجع مورد نیاز است و جفت گرمایی ها ممکن است مشکلات اتصال به زمین را ایجاد کنند. در ادامه به این مسئله پیشتر خواهیم پرداخت:

سیگنال ولتاژ کوچک است: رایج ترین انواع جفت  های گرمایشی J، K و T هستند. در دمای اتاق، ولتاژ آنها به ترتیب در 52 µV/°C، 41 µV/°C و 41 µV/°C متغیر است. سایر تایپ ها، تغییر ولتاژ بسیار کمتری با دما دارند. این سیگنال کوچک قبل از تبدیل سیگنال آنالوگ به دیجیتال نیاز به یک مرحله دارد.

جبران اتصال مرجع: دمای محل اتصال مرجع ترموکوپل (Thrmocouple) باید مشخص باشد تا دمای دقیق مشخص گردد. هنگامی که این تجهیزات سنجش دما برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفتند، این کار با نگه داشتن محل اتصال مرجع در یک حمام یخ انجام می شد. این روش برای توصیف جامع انواع مختلف جفت های حرارتی استفاده می شد، بنابراین تقریباً در تمام جداول از دمای 0 درجه سانتیگراد به عنوان دمای مرجع استفاده می گردد.

سیگنال ولتاژ غیر خطی است: شیب منحنی پاسخدهی دماسنج در طول دما تغییر می کند. به عنوان مثال، در دمای 0 درجه سانتی گراد، خروجی ترموکوپل نوع T در 39 µV/°C تغییر می کند، اما در 100 درجه سانتی گراد، شیب به 47 µV/°C افزایش می یابد. 3 روش معمول به منظور جبران غیرخطی بودن حسگر وجود دارد که بدین صورت است: کافیست بخشی از منحنی را بررسی کنید که نسبتاً مسطح است و شیب را در این ناحیه خطی، تقریبی کنید. رویکردی که به ویژه برای اندازه‌ گیری در محدوده دمایی محدود به خوبی کار می‌کند. هیچ محاسبات پیچیده ای لازم نیست. یکی از دلایل محبوبیت سنسورهای نوع K و J این است که هر دو دارای امتداد دماهای بالایی هستند که شیب افزایشی حساسیت (ضریب Seebeck) نسبتاً ثابت می ماند. راه دیگر، ذخیره سازی در یک جدول است که هر یک از مجموعه ای از ولتاژهای ترموکوپل را با دمای مربوطه مطابقت دهد. سپس از درون یابی خطی بین دو نزدیکترین نقطه در جدول برای بدست آوردن مقادیر دیگر دما استفاده کنید.

رویکرد سوم استفاده از معادلات مرتبه بالاتر است که رفتار سنسور را مدل می کند. در حالی که این روش دقیق ترین است، اما از نظر محاسباتی نیز فشرده ترین است. برای هر سنسور، دو مجموعه معادله وجود دارد. یک مجموعه دما را به ولتاژ ترموکوپل تبدیل می کند (مفید برای جبران اتصال مرجع). مجموعه دیگر ولتاژ دماسنج را به دما تبدیل می کند. جداول و معادلات همگی بر اساس دمای محل اتصال مرجع 0 درجه سانتیگراد هستند. اگر نقطه اتصال مرجع در دمای دیگری باشد، باید از جبران‌سازی پیوند مرجع (Reference-junction compensation) استفاده شود.

بررسی تفاوت بین سنسورهای دما

در این بخش قصد داریم بررسی کنیم که ترموکوپل چه تفاوتی با سایر سنسورهای اندازه گیری دما دارد.

ترموکوپل و ترمیستور، دو نوع تجهیز برقی به منظور تشخیص و اندازه گیری دما هستند. جفت های گرمایی عمدتاً به عنوان یک دستگاه اندازه گیری دما همراه با یک ولت متر یا اسیلوسکوپ پرتو کاتدی استفاده میگردند. ترمیستور، یک عنصر مدار تکی است که مقاومت خود را در پاسخ به دما تغییر می دهد. این دو جزء در اندازه گیری و تنظیم دمای سیستم ها بسیار مهم اند. ترموکوپل ها و ترمیستورها به طور گسترده در زمینه های زیادی در علم فیزیک و ابزار دقیق استفاده می شوند. داشتن درک درست و دانستن تفاوت ها و شباهت های مابین سنسورهای دما، در انتخاب صحیح و درست ما نقش بسزایی دارد.

1) تفاوت بین ترمیستور و ترموکوپل

تفاوت ترمیستور و ترموکوپل

تفاوت ترمیستور و ترموکوپل

یک دماسنج Thermocouple، ولتاژی مطابق با گرادیان دما تولید، در حالی که ترمیستور، مقاومتی مطابق با دما ایجاد می کند. ترمیستور برای اندازه‌گیری به یک ولتاژ خارجی نیاز دارد، اما جفت گرمایی برای اندازه‌گیری ولتاژ خروجی فقط به یک سیستم اندازه‌گیری مانند ولت متر نیاز دارد. ترمیستور دامنه یا محدوده دمایی پایین، ولی دقت بالایی دارد، در حالی که ترموکوپل (Thermocouple) محدوده دمایی بالا، ولی دقت پایین تری دارد.

2) تفاوت بین RTD و ترموکوپل

عملکرد RTD و Thermocouple ها را با استفاده از مواردی مانند هزینه، میزان دقت، حساسیت، متریال، انواع و محدوده دما مقایسه می کنند تا افراد بتوانند با توجه با نیاز خود، از هریک از این نوع سنسورها استفاده نمایند.

به طور کلی جفت های گرمایی از لحاظ میزان هزینه نهایی، میزان استقامت و پایداری در محیط های صنعتی، سرعت اندازه گیری و همچنین محدوده دمایی که می توان اندازه گیری کرد، بهتر از RTD ها هستند. قیمت اکثر آن ها به خصوص دماسنج های Base Metal، ارزانتر از RTD ها هستند. علاوه بر این، به گونه ای طراحی شده اند که دوام بیشتری داشته و به دلیل طراحی یکسان به تغییرات دما سریعتر پاسخ دهند. با این حال، نقطه فروش اصلی ترموکوپل ها محدوده دمای قابل اندازه گیری آنهاست. اکثر RTD ها به حداکثر دمای 1000 درجه فارنهایت محدود می شوند. در مقابل، برخی از جفت های گرمایی را می توان برای اندازه گیری تا 2000+ درجه سانتیگراد استفاده کرد.

RTD ها نسبت به جفت های حرارتی، از لحاظ دقت اندازه گیری بسیار برترند. Redundancy به این معنی است که اپراتورهایی که دماهای یکسانی را می‌خوانند، نتایج یکسانی را در آزمایش‌های متعدد تولید می‌کنند. این بدان معنی است که RTD ها خوانش های تکرار پذیرتر و پایدارتری تولید می کنند، در حالی که طراحی آنها تضمین می کند که RTD ها به تولید خوانش های پایدارتر از جفت های حرارتی ادامه می دهند. علاوه بر این، دماسنج های RTD، سیگنال‌های قوی‌ تری دریافت و به دلیل طراحی آن‌ ها کالیبره کردن قرائت‌های RTD آسان‌ تر است.

به طور خلاصه، سنسورهای دما RTD و ترموکوپل، مزایا و معایب خاص خود را دارند. علاوه بر این، کیفیت ساخت شرکت های سازنده سنسورهای دما، متفاوت است. شما به عنوان خریدار، بایستی، تصمیمات خود را بر اساس نیازها و شرایط کاری محیط خود در نظر بگیرید. یکی از اصول مهم در خرید، کیفیت ساخت سنسور دما است که بسیار بسیار بسیار حائز اهمیت است. ترجیحاً سنسورهایی را خریداری کنید که برند بوده و دارای ضمانت و خدمات پس از فروش هستند.

برخی افسانه ها در مورد دماسنج Thermocouple

هرگز نباید فلز سومی در محل اتصال داغ وجود داشته باشد. اتصال انتهای سیم به یک سطح فلزی، سبب ایجاد اتصال می شود. به یاد داشته باشید که سیگنال ترموکوپل در تمام طول سیم، تولید میشود.

اگر دماسنج دارای محدودیت‌ خاص خطا (Special Limits of Error) است، بایستی از محدودیت‌ خاصی برای سیم جبران ساز استفاده کنید. اگرچه سیگنال در تمام طول سیم تولید می گردد، ناحیه مهم، گرادیان بین مناطق گرم و محیطی است.

متریال غیر ترموکوپل را نمی توان در مدار آن به کار برد. بهره گیری از متریال، به عنوان Terminal Blocks یا اتصالات تا زمانی که گرادیان دما در دستگاه ها وجود نداشته باشد، مجاز است.

به منظور به دست آوردن میانگین واقعی اندازه گیری، تمامی سنسورها در یک مدار موازی بایستی طول یا مقاومت یکسانی داشته باشند.

به منظور اتصال دماسنج، بایستی از بزرگترین سیم جبران ساز ممکن، استفاده کرد. این مورد 30 سال پیش درست بود. ابزارهای قدیمی، مدار مبتنی بر ولتاژ بودند و مقاومت بسیار حائز اهمیت بود. لوازم الکترونیکی جدیدتر حالت جامد مبتنی بر جریان هستند، بنابراین مقاومت سیم جبران ساز به هیچ عنوان مهم نیست.

نرخ واکنش ترموکوپل (ثابت زمانی) چیست؟

ثابت زمانی به عنوان زمان لازم برای رسیدن سنسور به نقطه 63.2% مرحله تغییر دما در شرایط خاص تعریف می گردد. پنج ثابت زمانی لازم است تا سنسور به 100٪ تغییر برسد. بسته به زمین و قطر سنسور، سرعت واکنش متفاوت خواهد بود. سنسورهای اتصال در معرض سریع ترین پاسخ را ارائه می دهند. همچنین به طور کلی هرچه قطر کمتر باشد، واکنش سریعتر است. با این حال، حداکثر دما کمتر خواهد بود. علاوه بر قطر، محدوده دما به مواد لوله فلزی یا غلاف اطراف جفت فلزی سنسور نیز بستگی دارد. در مورد سیم ها یا پراب های Thermocouple، در بسیاری از موارد، متریال محافظ مانند غلاف یا فلز ممکن است محدوده دمایی را که ترموکوپل می تواند اندازه گیری کند تحمل نکند. به طور خاص، از آنجایی که حداکثر دمای عملیاتی رزین های پلاستیکی عمومی (PVC، PFA، و غیره) نمی تواند محدوده دمای بسیار بالا را تحمل کند، لازم است یک ماده پوششی مناسب برای اندازه گیری دمای بالا انتخاب گردد.

برخی سوالات متداول درباره ترموکوپل

1) نحوه عمکرد سنسور ترموکوپل چیست؟ یک سنسور ترموکوپل (Thermocouple)، بر اساس حرکت الکترون ها در سیم های ناهمنوع فلزی اش به دلیل اختلاف حرارت بین اتصالات گرم و سرد کار می کند. دماسنج یا سنسور دما Thermocouple، از دو عدد سیم فلزی تشکیل شده و آن سیم ها فقط در محل اتصال داغ یعنی در محل انتهای حسگر دما، به هم متصل می گردند.

2) انواع تایپ های جفت های حرارتی چیست؟ انواع تایپ های جفت های حرارتی عبارتند از: E, J, T, K, N, C, R, S, B, M, P که هریک از تایپ ها محدوده دمایی متفاوتی دارند.

3) چه عوامل تاثیرگذار در قیمت ترموکوپل تأثیرگذارند؟ نام برند (Brand Name)، نوع سنسور دما، حدوده دمایی قابل اندازه گیری، میزان پایداری سنسور، هد دار یا سیمی بودن، جنس متریال به کار رفته در آن، گارانتی و خدمات پس از فروش و بسیاری عوامل دیگر.

هرچه فاصله بین سنسور از غلاف محافظ کمتر باشد، جفت حرارتی سرعت پاسخدهی بیشتری دارد. زمین‌کردن محل اتصال نیز بر اساس دستیابی سنسور به 63.2 درصد از قرائت نهایی دما یا به اولین ثابت زمانی، زمان پاسخ را تقریباً 50 درصد بهبود می‌بخشد. تقریباً پنج ثابت زمانی طول می‌کشد تا خوانش‌های حالت پایدار به دست آید. دقت دمای محیط اطراف به توانایی سنسور برای هدایت گرما از غلاف بیرونی به سیم سنسور بستگی دارد.

عوامل متعددی وجود دارند. بیشترین مورد اشاره ثابت زمانی یا زمان پاسخ حرارتی (time constant) است. ثابت زمانی، یا زمان پاسخ حرارتی، بیانگر سرعت است.  سنسور به تغییرات دما پاسخ می دهد. همانطور که در اینجا بیان شد، سرعت پاسخدهی به عنوان مدت زمانی که طول می کشد تا یک سنسور به 63.2 درصد تغییر دمای یک مرحله برسد، تعریف می شود. پاسخ تابعی از جرم سنسور و کارایی آن در انتقال گرما از سطوح بیرونی آن به حسگر سیم است. پاسخ زمانی سریع برای دقت در سیستمی با تغییرات شدید دما ضروریست.

به منظور مشاهده محصولات، بر روی خرید ترموکوپل کلیک کنید.

نتیجه گیری

دامنه (محدوده) تولید و ساخت انواع سنسورها، بستگی به نیازهای مختلفی شما بزرگواران و محیطی که قرار است دما اندازه گیری کنید، دارد. زمانیکه نوبت به انتخاب مناسب ترین سِری از سنسورهای سنجش و اندازه گیری دما (Temperature Sensor) می رسد، همه چیز به تحقیق و دانش تولید کننده برمی گردد. میزان دمای مناسب هر عنصر برای تولید همه محصولات مرتبط با دما بسیار حائز اهمیت است. وقتی صحبت از انتخاب مناسب می شود، همه چیز در مورد تحقیق و شناخت تولید کننده حسگر دما ترموکوپل است. دمای مناسب هر بخش برای تولید همه محصولات مرتبط با دما بسیار مهم است. امیدواریم توانسته باشیم در این مقاله به 2 سوال مهم بسیاری از شما عزیزان یعنی: اساس کار ترموکوپل چیست و همچنین سوال نحوه و طرز عملکرد آن، پاسخ داده باشیم. اگر سوال یا نظری درباره مقاله دارید، حتماً در بخش نظرات ما را آگاه کنید. از اطلاعات مذکور و سایر اطلاعاتی که در مقاله به شما عزیزان ارائه کردیم، در نهایت می توان نتیجه گرفت که اندازه گیری خروجی سنسور دما را می توان با استفاده از روش هایی مانند مولتی متر، پتانسیومتر و تقویت کننده توسط دستگاه های خروجی محاسبه کرد. هدف اصلی سنسور ترموکوپل ایجاد اندازه گیری ثابت و مستقیم دما در چندین کاربرد مختلف است و این قضیه بسیار حائز اهمیت است. در انتها اگر قصد مشاوره دارید، با تلفن های شرکت مانیاد صنعت تماس بگیرید تا کارشناسان مانیاد صنعت رادین آژند، به طور کاملاً تخصصی و رایگان به شما عزیزان مشاوره دهند.

3.7/5 - (32 امتیاز)